Sapancalı Hasan Hüsnü, Karaman kitabında genişçe ele aldığı Karaman âsâr-ı atîkası yani eski eserleri (Sapancalı, 1922: 31-46) konusunun devamında, yine Karaman’ın tarihi eserleri olan cami ve mescidleri, “Karaman’da Cami’ler ve Mescidler” ana başlığı altında daha kısa işlemiştir (Sapancalı, 1922: 47-50). Bu konu başlığı altında Arapoğlu, Siyahser, Dikbasan, Yunus Emre, Nuh Paşa, Kadirhane cami ve mescidlleri alt başlıklarla ele alır, ayrı başlık açmadığı cami ve mescidleri, eserin, ad, yaptıran, inşa tarihi ve önce çıkan durumuna ait açıklamalar bilgisiyle bir çizelgede gösterir. Son olarak da “Mabetler” başlığıyla Karaman tarihi eserlerini nasıl anlattığını açıklar.
Sapancalı’nın Karaman’da Cami’ler ve Mescidler” başlığı altında verdiği tarihi eserlere ait metinlerde, cami ve mescitler; genel durum, konum, yapı, eklenti, tarih ve kitabe bilgileriyle ele alınır. Sapancalı’nın metinlerini önemli kılan en önemli özelliği ise dönem kaydı niteliğinde olmasıdır.
Karaman Câmi’i ve Mescidleri ana başlığı altında ilk cami, Arapoğlu Camii’dir. Sapancalı Hasan Hüsnü, Osmanlı’nın son yılında Karaman’da Arapoğlu Camii’ne kendi kişisel görüşleri etrafında dönem kaydı düşmüştür.
Arâbzâde Câmi’-Şerîfi (özgün metin)
Karaman’ın en büyük câmi’lerindendir san’at-ı mi’mârîsi i’tibâriyle bir kıymeti yokdur kezâlik minâresi dahi olmayub cebhesinin sag köşesi bâlâsnda tahtadan bir şerefelik meydâna getirilmişdir tezyînât-ı dâhiliyesi yok ise de rûhı ta’zîb idecek cihetleri vardır gerek Arabzâde Câmi’-i Şerîfi ve gerek Mâder-i Mevlâna, Dikbasan ve sâîr câmi’lerimizin çogı dâhilen iri diri mavi çizgilerle gûyâ süsletilmiş ki bu zînet ancak Atina ma’bedlerinin olabilir.
Bulundıgı mevki’ Hatîb Mahallesi olub 950 târîhinde Arabzâde nâmına bir zât binâ itmiş. (Sapancalı, 1922: 46)
Arapoğlu Camisi (çeviri metin)
Karaman’ın en büyük camilerindendir. Sanatsal ve mimari özellikleri bakımından bir değeri yoktur. Yine minaresi bile olmayıp ön cephesinin sağ köşesinin üstüne tahtadan bir şerefelik yapılmıştır. İç süslemesi yok ise de ruhu acıtacak yönleri de bulunur. Gerek Arapoğlu Camisi gerek Mâder-i Mevlânâ, Dikbasan ve diğer camilerisin çoğu içeriden iri diri mavi çizgilerle sözde süsletilmiş ki bu süsler ancak Atina mabetlerinin olabilir.
Arapoğlu Camisi, Hatip Mahallesi’ndedir. İnşa tarihi 950’dir.
Arapoğlu Camii (metin çözümleme)
Metinde Arapoğlu Camisi için konum, kitabe bilgisi vardır. Anlatımda mimari ve sanatsal özellikler verilirken ilgili özel adlar, terimler ve terim yerine ifadeler ile ilginç tamlama, söz öbekleri de kullanılmıştır.
Konum bilgisi
Bulundıgı mevki’ Hatîb Mahallesi olub 950 târîhinde Arabzâde nâmına bir zât binâ itmiş.
Mimari ve sanatsal özellikler
Karaman’ın en büyük câmi’lerindendir
san’at-ı mi’mârîsi i’tibâriyle bir kıymeti yokdur
kezâlik minâresi dahi olmayub cebhesinin sag köşesi bâlâsnda tahtadan bir şerefelik meydâna getirilmişdir
tezyînât-ı dâhiliyesi yok ise de rûhı ta’zîb idecek cihetleri vardır
gerek Arabzâde Câmi’-i Şerîfi ve gerek Mâder-i Mevlâna, Dikbasan ve sâîr câmi’lerimizin çogı dâhilen iri diri mavi çizgilerle gûyâ süsletilmiş ki bu zînet ancak Atina ma’bedlerinin olabilir.
Kitabe bilgisi
Hicrî 950 (Milâdi 1543)
Sapancalı’ın verdiği tarih yanlıştır. Arapoğlu Camii inşa tarihi, Hicri 899 Miladî 1494’tür.
Terimler, terim yerine ifadeler
san’at-ı mi’mârîsi, tezyînât-ı dâhiliyesi, Atina ma’bedleri
Özel adlar
Arabzâde, Arabzâde Câmi’-i Şerîfi, Dikbasan, Hatîb Mahallesi, Karaman, Mâder-i Mevlâna,
Tamlamalar, söz öbekleri…
rûhı ta’zîb idecek cihetleri, iri diri mavi çizgiler
Değerlendirme
Günümüzde olmayan Hatip Mahallesi ve bölgesi, Sapancalı’nın verdiği bilgilerden öğrenilmektedir. Minaresi yoktur, halk, tahtadan bir şerefelik minare yapmıştır.
Sapancalı, caminin süslemeli ana kapısına, sülüs ve kufi yazılı kitabesi olan ve niş bölümündeki zengin süslemelere sahip mihraba diğer camilere göre yüksek yuvarlak ve köşeli sütunlara hiç değinmemiştir.
Sonuç
Kişisel görüşleri etrafında, Arapoğlu Camii hakkında bilgi veren Sapancalı, maalesef, caminin müştemilatı, haziresi, kitabeleri, taç kapı, mihrap süslemeleri ve mimarisine değinmemiş dada doğrusu camiyi kendi nazarından küçük ve basit görmüştür. 1494 tarihinde yapılan caminin inşa tarihini büyük bir hata ile 1543 olarak vermiştir. Ayrıca ne yazık ki, bu camiden de bir fotoğraf almamıştır.
Kaynak
Sapancalı Hasan Hüsnü, Karaman Ahvâl-i İctimâ’iyye, Coğrafiyye ve Târîhiyyesi, Karaman 1922, Süleymaniye Kütüphanesi, İhsan Mahvi Koleksiyonu, No: 66, 85 sayfa
