Televizyon, tablet internet derken okumayı-yazmayı unuttuk. Peki ya çocuklar!
Çocuklara kitap okuma alışkanlığı kazandırmak göründüğü kadar kolay olmayabiliyor. Kitap okumaktan çabuk sıkılan, okuduğunu anlamada zorlanan bir nesil mi geliyor? Her anne ve babanın merak ettiği sorular var. Doğru bildiğimiz yanlışlar var!
Röportaj: Sultan Akbulut
Fotoğraf: Yasemin Küçükcicibıyık
Çocuklarımıza kitap okuma alışkanlığı kazandırıken nelere dikkat etmeliyiz?
Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim üyesi TÖMER Müdürü Doç.Dr. Gülşah Mete merak ettiğimiz sorulara içtenlikle cevap verdi.
Okumayan bir toplumda çok bilindik bir soruyla başlayalım istedik.
Çocuklara kitap okuma alışkanlığı kazandırırken nelere dikkat etmeliyiz?
Doç Dr. Gülşah Mete: Az sayıda kitap okunan bir toplumda eleştirel düşünme, farklı bakış açılarına sahip olma, sorgulama, karşılaştırma, değerlendirme gibi becerilerin gerçekleştirilmesi de zorlaşır. Bu yüzden düşünen birey olabilmenin en önemli şartlarından biridir kitap okuma alışkanlığı kazanmak.
Kitap okuma alışkanlığı, çocukların okumayı öğrendikten sonra bu eylemi zevkle ve sürekli devam ettirebilmeleri sürecidir. Kitap ise çocukların dil becerilerini geliştiren onları duygusal, bilişsel, psikolojik ve ahlaki açıdan besleyen önemli bir araçtır. Gelelim çocuğumuza kitap okuma alışkanlığı kazandırmaya:
Çocuk kitapla ne kadar erken tanışırsa o kadar iyi olur.
Okul hayatına kadar evde anne ve babası ile olan çocuğun ebeveynlerini örnek aldığı, onların hareketlerini ve konuşmalarını taklit ettiğini düşünürsek okuma alışkanlığı için ilk adım da evde atılır. Çocuk okumayı öğrenene kadar ebeveynlerin ona masal, hikâye okuması kitabı sevdirmede önemli bir adımdır. Çocuğa oyuncak alırken kitapların da alınması, alınan kitaplarla çocuğun tanıştırılması, kitabın beraber incelenmesi, evde bir kitaplık oluşturulması çok önemlidir. Yani kitap almak, evde kitaplık oluşturmak kadar çocukla kitapları konuşmak, çocukta kitaba dair yaşantı oluşturmak da önemlidir. Teknoloji çağında oluşumuz kitap okuma alışkanlığında bir engel gibi görünse de bu olumsuz durumun ailenin davranışları ile çözüleceği düşüncesindeyim. Evdeki akıllı cihazlara ve televizyona ayrılan zamanı iyi ayarlayabilen bir ebeveynin çocuğuna da bu davranışıyla örnek olabileceğini düşünüyorum. Çocuk evde boş kaldığında etrafında oyalanması için tablet veya telefon yerine kitap bulmalıdır tabi bir de okumada ona eşlik eden aile üyesi. Okumaya zaman ayıran bir aileye sahip olan çocuk, okula başlayınca okumayı öğrenir, öğretmeninin rehberliğinde kitap okuma alışkanlığına bir adım daha atar. Gerek anne babanın rol model oluşu, gerek öğretmenlerinin desteği gerekse arkadaşlarıyla olan sosyal öğrenmeleri ile çocuk okuma alışkanlığı kazanır.
Çocukların kitaplar üzerindeki fikirleri neden önemlidir? Kitabını kendi seçmeye başladığı zaman çocuk okur olmaya başladı diyebilir miyiz?
Doç Dr. Gülşah Mete: Her çocuk özeldir ve her konudaki düşünceleri kadar kitaplar üzerindeki düşünceleri de önemlidir. Çocuk eğer bir kitap üzerine düşüncelerini söyleyebiliyorsa eleştirmeyi, karşılaştırmayı ve değerlendirmeyi yapabiliyor demektir. Bu yüzden onu dinlemeli, onun düşüncelerini dikkate almalı, kitaba dair tespitlerini yetişkin olarak değerlendirmeli, gerekli dönütleri vermeli, kitap hakkında kendi eleştirilerimizi de çocuğa söylemeliyiz. Tabi ki bu eleştiriyi yaparken de “Senin düşüncen yanlış, bunun doğrusu bu…” şeklinde söylemler yerine “Ben bu şekilde anlamıştım, sen farklı düşünmüşsün, hiç bu açıdan bakmamıştım, hadi kitaptaki bu konuya tekrar bakalım, onu araştıralım…” şeklinde söylemlerin destekleyici ve yönlendirici olacağı düşüncesindeyim.
Ailelerin ortak derdi bir soru ile devam edelim istiyorum. Edebî değeri daha az olan kitaplar silsilesi var bir de... 7-13 yaş grubundaki çocuklar için kitap seçim kriterleri neler olmalıdır? Ebeveyn desteği devreye nasıl girmeli?
Doç Dr. Gülşah Mete: Size bir arkadaşımla anımı anlatmak isterim tam da bu konuyla ilgili. Doktoram bittikten sonra da bir süre Bakanlıkta Türkçe öğretmeni olarak çalışmaya devam ettim. Resim öğretmeni olan arkadaşım bir gün otururken 7-13 yaş aralığındaki kızının sürekli seri hâlde yayınlanan, edebi değeri az olan kitapları okuduğunu, bu durumdan kendisinin rahatsız olduğunu, bunların ona ne katacağına dair endişelerini anlattı. Uzmanlık alanım da okuma olunca bana fikrimi sordu. Ben de samimi bir şekilde “Ne güzel! Kızın kitap okumayı seviyor, ilgi alanını belirlemiş, ona göre kitaplar seçiyor ve seri hâlde okuduğu için de bir alışkanlık edinmiş.” dediğimde hiç bu açıdan bakmadığını söyledi. Tabi açıklamama devam ettim. Bu yaş aralığındaki çocuklar ister istemez izledikleri animasyon filmleri veya çizgi filmlerin, oynadıkları oyunların kitap hâllerini de beğeniyorlar, izledikleri kahramanları kitaplarda buluyorlar ayrıca bu kitapların resimli olması da okumayı kolaylaştırıyor. Edebi değeri belki yok ama çocuğa kitapla vakit geçirmeyi ve onun başında oturma sabrını veriyor. Merak etme, ilerleyen yaşlarda bu kitaplar ilgi alanından çıkacak çünkü basit gelecek. İşte o zaman daha nitelikli kitaplar seçecek, demiştim. Geçenlerde konuştuğumda kızının büyüdüğünü, hâlâ kitap seçimine karışmadığını ve edebi kitaplar okuduğunu söyledi.
Kitap seçerken çocuğunuzun yaşını dikkate alın
7-13 yaş grubundaki çocuklar için ebeveynlere önerim;
Çocuğunuza öncelikle onun ilgi alanına uygun kitaplar önermelisiniz. Onun sevdiği kahramanlar, meslekler ya da oyunları içeren kitapları tercih edebilirsiniz.
Kitap seçerken çocuğunuzun yaşını dikkate almalısınız. Yaşından önce ona verilmiş bir kitap onu sıkabilir ya da kafasını karıştırabilir. Yaşından geride bir kitap da onu sıkıp kitaplardan soğutabilir. Kitapevlerinde kitaplar genelde yaş gruplarına ayrılmış olarak satılır. Bu da işinizi kolaylaştırabilir.
İster ebeveyn olun ister öğretmen kitabı okumadan çocuğa önermeyiniz. Her satılan kitap maalesef doğru içerik ve görsellerden oluşmuyor. Bundan dolayı kitabı okuyup önermenizi tavsiye ederim.
Çocuğunuza bakış açısı kazandırmak için farklı karakterlerin, çizimlerin yer aldığı kitaplar önerebilir, onu farklı yazarların kitapları ile tanıştırabilir, onun farklı türlerde basılı materyal okumasını sağlayabilirsiniz.
Kitabın her gün belirli saat okunması kadar günün hangi saatinde okunduğu da önemlidir
Çocuklar kitap okurken çok çabuk sıkılıyorlar Nasıl bir yol izlemeliyiz?
Doç Dr. Gülşah Mete: Sıkılan çocuğun ya okuma alışkanlığı yoktur ya da okumak için seçtiği kitap ona uygun değildir. Her iki durum için de birkaç önerim olabilir:
Çocuğun ilgi alanına ve yaşına uygun, sevdiği kahraman, meslek veya oyunları içeren kitaplarla okumaya başlanabilir. Çok uzun süreli veya çok sayfalı okumalar ilk başlarda sıkıcı gelir. Bundan dolayı öncelikle çocuğun kitabın başında geçen zamanını arttırmak ve sabrı öğrenmesini sağlamak gerekir. Çocukla birlikte bir kitap belirlenebilir. Bu kitabın her gün çocuğun yaşına göre bir zaman dilimi belirlenerek okunması sağlanabilir. Mesela bir hafta boyunca her gün yapmak kaydıyla 10 dakika o kitap okunabilir. İlk haftaki düzen sağlanırsa ikinci hafta 15 dakika olabilir. İlerleyen haftalarda dakikalar artırılabilir. Buradaki amaç çocuğa kitaba karşı sabrı öğretmektir.
Kitabın her gün belirli saat okunması kadar günün hangi saatinde okunduğu da önemlidir. Uyumadan önce yapılan okumanın uyku getirdiği söylenir, bu düşünceye yemek sonrasını da ekleyelim. Bunun için uyku öncesi okunan kitap belirli bir zaman sonra zihne şu mesajı verir: Kitap=uyku. Bundan dolayı özellikle sıkılan veya alışkanlık oluşturulmaya çalışılan çocuklara uyku öncesi ve yemek sonrası kitap okutmayalım.
Çocuk kitap okurken dikkat dağıtacak öğeleri uzak tutmalı, molalarda bunlara (telefon, televizyon gibi) yer vermeliyiz.
Ailenin de faydalanacağı bir kitaplık oluşturmak da önerilebilir. İlgilerini çeken, önerilen, hoşuna giden, merak edilen konulardaki kitapları almak ileride çocuğun okuma ihtimalini artırabilir.
Çocuğunuzun bir defter tutarak okuduğu kitapların adlarını, hoşuna giden bölümlerini yazmasını sağlayabilirsiniz. Okuduğu kitapların listesini yapabilirler. Yaşları küçük ise kitapta beğendikleri yerlerin resimlerini yapabilirler. Aile kitapla ilgili sorular sorabilir, çocuklarıyla beraber kitabı tartışabilirler.
Ödül veya ceza ile uğraşmak yerine soruna çözüm odaklı yaklaşılmalı
Kitap okumayı sevdirmek için bile olsa, çocuğa ödül koyarak kitap okutmak doğru mudur?
Doç Dr. Gülşah Mete: Kitap okumak motivasyonla ilgilidir ve iki tür motivasyon vardır: İçsel motivasyon ve dışsal motivasyon. Çocuk ilgi alanına göre kitabı seçebiliyor, okuyabiliyor ve seviyorsa içsel motive olmuş demektir ve bu, başarı sağlayan, çocuğu mutlu eden, etkisi sürekli devam eden bir motivasyondur. Sizin sorunuzdaki kitap okutmak için ödül vermek dışsal motivasyona girer, ödül belirli zaman iş görse de ödül kalktığında veya belirli süre geçtiğinde ödülün etkisi yok olur. Benim önerim şu olabilir: Ödül veya ceza ile uğraşmak yerine soruna çözüm odaklı yaklaşmak. Nedir bu? Öncelikle okumak istemeyen bir çocuğunuz var. Çocuğunuz neden okumak istemiyor? Bunu belirleyelim:“Özgüveni mi yok, ilgi alanını mı bilmiyor, göz bozukluğu, dil gelişimi veya anlama ile ilgili fiziksel, duyuşsal veya bilişsel sıkıntısı mı var? Yaşına uygun kitap mı yok ya da ailenin veya öğretmeninin beklentisini mi karşılayamıyor?”gibi birçok nedenden dolayı okumak istemiyor olabilir. Bundan dolayı sorunu bulup çözüme gitmek en güzeli. İlla ki ödül mü vermek istiyorsunuz? Çocuğunuz ile vakit geçirin, gezmeye gidin hatta kitap fuarına, kitapçılara gezmeye gidin. Gezmeyi bir yemek veya tatlı ile taçlandırın çünkü tatlar ile o sırada yapılan eylemler özdeşleşir ve unutulmaz. Kitabını okuyan çocuğunuza filmini de izletmek için sinemaya gidin. En sevdiği ya da istediği oyuncağı alırken ilgi alanına uygun kitaplar da hediye edin. Eğer hayatımızda ödül olacaksa bunu kitap okumayla bu şekilde bağdaştırabiliriz.
Çocuk edebiyatı neden önemlidir?
Doç Dr. Gülşah Mete: Çocuğun sadece kitap okuma alışkanlığı kazanmasında değil evde, okulda geçirdiği eğitim sürecinde de çocuk edebiyatının önemli bir yeri vardır. Çocuk edebiyatı ürünleri, çocukların bilişsel, duyuşsal, psikolojik yönlerini geliştirdiği gibi onların sosyal ilişkilerde bulunmalarını, değerlere sahip olmalarını, dil bilinci ve sevgisi kazanmalarını, eleştirel ve yaratıcı düşünmelerini, sözcük dağarcığını geliştirmelerini sağlar. Bu ürünler aynı zamanda çocuğun hayata hazırlanmasına rehberlik eder, millî ve evrensel değerlere farkındalık oluşturur. Bundan dolayı çocuk edebiyatı çok önemlidir.
Sohbetimizi "neden okumalı?" konusunda kitap tavsiyeleriniz ile tamamlamak isteriz sevgili öğretmenim.
Doç Dr. Gülşah Mete: Kitap okuyan çocuğun hayal dünyası daha da genişler, farklı bakış açılarına sahip olur. Bu sayede eleştirel ve yaratıcı düşünebilir, öğrendiği sözcük sayısı artan çocuk, ana diline hâkim, güzel konuşur. Kendi kültürünü, farklı kültürleri tanır, onlara değer verir. Kitap okuma alışkanlığına sahip çocuklar akademik anlamda da başarılı olur çünkü okuyan, anlayan, analiz eden, değerlendiren çocuğun başaramayacağı hiçbir alan yoktur. Unutulmamalıdır ki her başarılı olan, dünyada iz bırakan kişiler, okuyan insanlardan çıkmıştır. Kitap okumak için birçok neden sayabiliriz, bunlar sadece birkaçı.
Kitap tavsiyesine gelince öncelikle her çocuk kendine özgüdür bundan dolayı şunu okuyun, bunu okuyun demektense şunları söyleyebilirim: Çocuklarımızı iyi tanımalı, onların ilgi alanına ve yaşına uygun kitaplar seçmeli / seçmesine rehberlik etmeli, farklı bakış açıları sunan çocuk edebiyatı ürünlerini tercih etmelerini sağlamalıyız.
Zaman ayırdığınız için teşekkür ederiz.
Doç Dr. Gülşah Mete: Rica ederim, herkese keyifli okumalar dilerim.