KARAMAN'IN 1922'DEKİ DİĞER CAMİ VE MESCİTLERİ

Sapancalı Hasan Hüsnü, Karaman kitabında Karaman âsâr-ı atîkası (Karaman eski eserleri) (Sapancalı, 1922: 31-46) ve Karaman’ın “Karaman’da Cami’ler ve Mescidler” (Sapancalı,1922: 47-50) ana başlıkları altında Karaman’ın tarihi eserlerine genişçe denilebilecek biçimde yer verir. Bu iki konunun sonunda “Karaman Cami ve Mescidleri” (Sapancalı, 1922: 49) başlığıyla, bağımsız ele almadığı Karaman cami ve mescitlerini bir çizelgede toplar. Bu yazıda, Sapancalı’nın 1922 yılında yazdığı Karaman kitabında yer verdiği ve “Karaman Cami ve Mescidleri” ana başlığı içinde “Me’âbid-i sâire cedveli (diğer mabetler çizelgesi)” başlığı altında yer verdiği Karaman cami ve mescitleri ele alınacaktır. Sapancalı, konu içinde, mabedin adı, yeri, yaptıranı, tarihi ve açıklamalar üst başlıklarıyla çizelgede 15 adet cami ya da mescidi sıralar. Çizelge sonunda “Mabetler” başlığı altında “Karaman Âsâr-I Atîkası” ve Karaman Cami ve Mescileri” başlığı altında yer verdiği tarihi eserlere dair bir açıklama yapar. Burada bu konular, özgün metin, çeviri metin, analiz ve değerlendirme yoluyla ele alınacaktır. Ma’bedler  Meşhûr câmi’ ve mescidler bundan ibâretdir ma’a hâzâ mahallât arasında daha bir çok mescid bulunur yukarıdan beri zkir idilen câmi’lerin çogı evkâf-ı mülhakadandır evkâfa virilmişleri yalnız sicilde mukayyed olmaları i’itbâriyle olub yıkılan mahv olan mebânî ile evkâ(f) alâkadar olmaz. Evkâf nezâreti muhâfaza-i âbidâtdan ziyâde ebrâr te’mîn idecek mebânîye dikkat ider Câmi’ ve mescidler hakkında virdigim ma’lûmât gayet muhtasardır her bir câmi’nin uzun uzadıya şartnâmesi ve başka menâkıb vardır evkâf ve mahkeme-i sicillâttında bunlar hakkında pek mühimm kayıdlar vardır lâkin her birinin tedkîki uzun zamâna tavakkuf itdiginden inşâallâh gelecek tertîb idecegim kitâbda her husus tafsil idilecektdir (Sapancalı, 1922: 50) Ma’bedler (dilici çeviri) Karaman’da bilinen cami ve mescitler bunlardır. Bununla birlikte mahalleler arasında daha birçok mescit vardır. Buraya kadar değinilen cami ve mescitlerin çoğu Vakıflar Müdürlüğüne bağlı olanlardır. Vakıflara bağlı olanlar sadece kayıtlı olanlardır bir de yıkılıp kaybolup gidenler var ki Vakıflar bunlarla hiç ilgilenmez. Vakıflar Bakanlığı eserlerin korunmasında çok (kendine) yarar sağlayacak yapılara odaklanmıştır. Camiler ve mescitler hakkında verdiğim bilgiler oldukça kısadır. Her bir caminin kapsamlı şartnamesi (ayrıntılı anlatımı) ve öyküleri vardır. Vakıflar ve mahkeme (Adliye) defterlerinde bunlara dair çok önemli kayıtlar bulunur. Ancak her birinin inceleme ve değerlendirmesi uzun zaman istediğinden inşallah bir sonra hazırlayacağım kitapta (Karamanoğulları Tarihi) her konu ayrıntılı verilecektir. Mabetler (metin çözümleme) Sapancalı’nın Mabetler konusu, Karaman tarihi eserleri hakkında bir giriş ve açıklama bölümüdür. Karaman’da en çok bilinen cami ve mescitlerin bunlar olduğunu bunlar yanında mahalle aralarında birçok mescit olduğunu söyler. Sapancalı bu başlık altında Vakıflar’a da eleştiri yapmaktan geri durmaz. Enkaza dönmüş yıkılmak üzere olan tarihi eserlere Vakıflar ilgilenmemektedir. Vakıflar Bakanlığı (Evkâf Nezâreti) daha çok göz önünde olan ve kendilerine yarar sağlayacak günümüz moda deyimiyle kendilerine puan getirecek yapılara odaklanmıştır. Sapancalı, cami ve mescitler hakkında yüzeysel bilgi verdiğini açıklar.  Bu tarihi eserler hakkında birçok öykü ve şartnamenin (ayrıntılı bilgi) vakıflar ile adlî kayıtlarda çokça olduğu ancak bunları araştırmanın uzun zaman alacağından diğer kitabına bu çalışmayı ayırdığını da gerekçe olarak Sapancalı metne ilave eder.  Değerlendirme Sapancalı, genel anlatımda göstermediği 15 adet cami ve mescidi “Mabedin ismi, Konumu, Yaptıranı, Tarihi, Açıklamalar” alan başlıkları altında genel tabloda verir.  Bu tarihi eserler, çoğunlukla Vakıflar defterlerinde kayıtlı olanlardır. Açıklamalar bölümünde verilen bilgiler ilgili tarihi eserin dönem bilgisi olduğundan önemlidir, günümüzle karşılaştırma yapma imkânı vermektedir. Tablodaki Hacı Hasîbzâde Camisi, bugünkü Ketane Camii’dir.  Cedit Mahallesi’nde gösterdiği Ali Efendi Camii adı değişmedi ise günümüze gelememiştir. Mansur Dede Mahallesi’nde gösterilen Hacı Hızır Ağa Camii de adı değişmedi ise günümüze gelememiştir. Tablodaki camilerden Demirciler, Hacı Hasibzâde (Ketane), Hacıbeyler camilerinin inşa tarihi kesinlikle yanlıştır. Ketane Camisi’nin o zamanlar, Hacı Hasîbzâde Camisi adıyla anılması ilginçtir. Anlaşıldığına göre 19. yy ilk yarısında Karaman Müftüsü olan Hadimizâde Hasîb Efendi’nin o zamanlar aynı zamanda bir zaviye olan Ketane Tekkesi’ni kendine yönetim bir merkezi haline getirdiği zamanla da Ketane Camisi kendi adıyla anılır bir yapı olmuştur. Sapancalı Hasan Hüsnü’nün, “Mabetler” konusu, “Âsâr-ı Atîka” ve “Cami ve Mescitler” başlığı altında ele aldığı eserlere ait bir giriş, bir açıklama bölümüdür. Sapancalı’nın Vakıflar eleştirisi, bürokrasinin hiç değişmediğini, yaranmacı zihniyetin her zaman hizmetlerde birincil etken olduğunu göstermektedir. Sonuç Sapancalı’nın bir çizelgede gösterdiği cami ve mescitler yine bir dönem kaydı olduğundan önemlidir. Çizelgenin özellikle mülahazat bölümünde verdiği bilgiler dönemin sosyal hayatına dair izler taşımaktadır. Yine günümüze gelemeyen mahalle, sokak, cami ve mescitlere ait yer isimleri önemli kayıtır.  Çizelge sonunda Mabedler başlığı altında açtığı ve sonuç bölümü gibi duran konu aslında Karamarn âsâr-ı atîkası ile Karaman mescid ve medreseleri için bir giriş yazısı durumundadır. Bunun yanında Hacı Beyler Camii’ne ayrı bir konu açmaması, bir fotoğrafını çekmemesi de Sapancalı’nın eksiklerrindne görülebilir. Sapancalı kendi açıklamasıyla sadece Vakıflar’da kaydı olan cami ve mescidleri kitabına almıştır. Keşke harabesi olan ve adı bilinen diğer tarihi eserleri de kaydetmiş olsa idi. Yine Vakıf kayıtlarına dayandığı için Sapancalı’nın verdiği bilgiler, bugün bile kesin yapım tarihi bilinmeyen Ağa Camii örneğinde olduğu gibi bazı tarihi eserlerin inşa tarihi için kaynak bilgi durumunda olabilir.  Kaynakça Sapancalı Hasan Hüsnü, Karaman Ahvâl-i İctimâ’iyye, Coğrafiyye ve Târîhiyyesi, Karaman 1922, Süleymaniye Kütüphanesi, İhsan Mahvi Koleksiyonu, No: 66, 85 sayfa