Karaman mı Larende mi?
Şehre Girizgâh
Larende sadece bir mahallenin adı mıdır? Bu şehrin iki tane adının olduğunu, bir zamanlar şehre Larende denildiğini bir avuç insan haricinde kaç kişi bilir? Ve de Larende adının daha eski ve daha uzun süre kullanıldığını…
Türkler 1080li yıllarda bölgeye geldiklerinde Konya’nın İconia/Konia, Karaman’ın da Laranda adında bir şehir olduğunu öğrendiler. Şehabettin Tekindağ, Türklerin Laranda’yı incelterek Larende’ye dönüştürdüklerini söyler.
Larende adı nereden gelir?
Kaynaklar, şehri Hititler dönemine kadar götürmektedir. Meşhur Telipinu Fermanı’nda kral, hükmü altındaki şehirleri tek tek sayarken güney ülkesinde Landa diye bir yerden bahseder. Bahsettiğimiz zaman dilimi M. Ö. 1500-2000 li yıllara denk gelir. Landa, ilkçağ tarihçileri tarafından günümüz şehirlerinden Larende yani Karaman ile örtüştürülmüştür. Telipinu Fermanı’da şehrin adının geçtiği paragrafın çevirisi şöyledir:
Büyük kral Tabarna Telipinu söyle (der):
[Eski]den Labarna büyük kral idi. Ve böylece oğulları, erkek kardeşleri ve hısımları, aile fertleri ve askerleri birlik içinde idiler. Memleket küçük idi. O nereye sefere gittiyse düşman memleketlerini (kendi) kol (gücü) ile yenmişti. Ve kentleri sürekli olarak imha ediyordu. Ve (düşman) memleketlerini tamamen kuvvetten düşürdü. Ve onları denizden sınır (sınır komsuları?) yaptı. Ancak o ne zaman seferden geri gelirse (dönerse) oğulları(ndan) her biri (bir başka) memlekete gider(di). Åupiýna kentini, Tuÿanuÿa kentini, Nenaýýa kentini, Landa kentini, Zallara kentini, Puruýåanda kentini, Luýna kentini ve memleketleri yönetiyorlardı. Büyük şehirler (de) bağlanmışlardı. Sonra Åattuýili kral oldu. Ve onun da oğulları, (erkek) kardeşleri, hısımları ve aile fertleri ve askerleri birlik içinde idiler. O nereye sefere gittiyse o düşman memleketlerini (kendi) kol (gücü) ile yenmişti.
Orjinal metinde Larende yani Landa’nın yazılı olduğu bölüm şöyledir:
Hu-u-piý-na, Tu-u-ÿ[(a-n)]u-ÿa, Ne-na-aý-ýa, La-a-an-da, Za-al-la-ra
Orjinal metindeki La-a-an-da kelimesi, Landa’nın Laranda’ya dolayısı ile Larende’ye dönüşümünü açıklar durumdadır.
Karamanoğullarının Larende ile ilk teması dolayısı ile önlenemez kader çakışması, 1256 yılında olmuştur. Bu tarihte, Anadolu Selçuklu Devleti, Larende’nin yönetimini, Ermenek bölgesinde üstlenmiş olan Karaman oğullarına bıraktı. Karaman oğullarının Larende’ye kesin ve tam yerleşmeleri, Konya’ya yerleşme denemelerinin başarısızlık ile sonuçlanması sonrası 14. yy ilk çeyreğinde gerçekleşmiştir.
Bundan sonra, Karaman oğulları, doğu batı yönlü Antalya’dan Kayseri’ye, kuzey güney yönlü Ankara Adana arasındaki bölgeyi arada kesintilerle de olsa idareleri altına aldılar. Karaman oğullarının 250 yılı aşkın iktidarları süresince bu bölgeye Karaman Oğulları Devleti denirken bu isim batı kaynaklarında Karamania/Karamanya olarak zikredildi. Devletin ve bölgenin adı Karaman olarak yerleşirken, başkent Larende şehri idi.
Karaman Kazası’nın makam mührü ve kitabesi
Osmanlı Devleti, Karaman oğulları devletini yıktığı zaman, bölgeyi eyalet, Larende’yi bir sancak merkezi haline getirdi. Eyalet, Karaman Eyaleti adını alırken, şehir Larende adını muhafaza etmeye devam etti. Larende önceleri sancak statüsünde iken 16. yy sonlarına doğru, sancaktan kaza statüsüne düşürüldü. Yani Larende Sancağı, Larende Kazası oldu. Ancak eyaletin adı, her zaman Karaman Eyaleti olarak kaldı.
Larende Karaman oluyor!
Larende ne zaman Karaman oldu? Bu sorunun kesin cevabını belge ile vermek mümkün mü?
Osmanlı Arşivi Dâhiliye Nezâreti Mektubi Kalemi’nde 1037/39 no ve H 1323/ M 1907 tarihli bir belgeye göre, Karaman Kaymakamlığı, Konya Vilâyeti’ne yazdığı yazıda, mührün Karaman Kaymakamlığı olarak değiştirilmesini istemektedir.
Taş binanın kitabesi; Karaman Belediye Daire-i Rüsumı
Ancak şehir merkezindeki taş binanın R1307 H 1309 ve M 1891 tarihli kitabesinde Karaman Belediye Daire-i Rüsûmı ifadesi, şehrin adının daha önce Karaman’a dönüştüğünü gösteriyor. Buradan da anlaşılacağı üzere şehrin adının Karaman oluşunun kesin tarihini bulmak için daha çok kaynağa ihtiyaç var.
Şehrin adının Karaman’a dönüşmesine ana etkenin ne olduğun bilmedikçe ve bulmadıkça, kesin tarihi de bulmanın imkânsız olduğunu biliyoruz. Ana etkenin iç kaynaklı mı dış kaynaklı mı olduğu da önemli bir sorundur. Öyle ya şehrin adının değişmesini, yerel halk ve yerel yöneticiler isteyebileceği gibi merkezi yönetim de uygun görmüş olabilirdi. Ancak şehrin adının Karaman’a dönüşmesinde, yerelden ne sabit bir belge ne de sözel bir rivâyet vardır.
Geriye tek bir seçenek kalıyor ki o da merkezi yönetimin, şehrin adını değiştirdiğini öngörmek. Bu durumu netleştirmek için merkezi yönetimin taşra yönetiminde uyguladığı revizyonlara bakmak herhalde uygun olacaktır. Osmanlı Devleti’nin hem merkez hem de taşra yönetiminde yaptığı en önemli değişikliklerden bir tanesi 1865 tarihli Vilâyet Nizâmnamesi’dir. Bu nizâmnâme ile devlet, eyalet sisteminden vilâyet sisteminde geçmiş ve taşrada yeniden teşkilatlanmaya giderek yönetim biçimini tekrar düzenlemiştir.
1868 tarihli ilk Konya Vilâyet Salnamesi’nde şehrin adı Kazâ-i Karaman olarak geçer.
Yeni sistemde Karaman Eyaleti, Konya Vilayeti adını alırken, Larende Kazası da Karaman Kazası adını almıştır. Bu değişimin ilk habercisi de Konya Vilâyet Salnamesi’dir. 1868 tarihli Konya Vilâyet Salnamesi’nde şehrin adının nasıl geçtiğini kontrol ettiğimizde artık geriye dönüşün olmadığını görmekteyiz.
Kaynaklar:
1-Şehabettin Tekindağ, Karamanoğulları, MEB İslam Ansiklopedisi, Ankara 1978
2-İlker Koç, Telipinu ve Dönemi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskiçağ Dilleri Ve Kültürleri (Hititoloji) Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Tez), Ankara 2007
3-Konya Vilâyet Salnamesi, 1868
4-BOA, DH. MKT. 1037/39 H. 1323